2010-10-06
W 2009 roku w USA po raz pierwszy ilość przeszczepień komórek macierzystych z krwi pępowinowej była wyższa niż ilość przeszczepień pochodzących ze szpiku kostnego, mimo że porcji krwi pępowinowej zgromadzonych w bankach jest około czterdziestokrotnie mniej niż zarejestrowanych dawców.

W 2009 roku w Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy ilość przeszczepień komórek macierzystych z krwi pępowinowej była wyższa niż ilość przeszczepień pochodzących ze szpiku kostnego, mimo że porcji krwi pępowinowej zgromadzonych w bankach jest około czterdziestokrotnie mniej niż zarejestrowanych dawców szpiku. Jednak w Polsce sytuacja wygląda inaczej.

W naszym kraju wykonuje się średnio 22 przeszczepienia krwiotwórczych komórek macierzystych na 1 000 000 mieszkańców, czyli dwa razy mniej niż w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej[1]. Dlatego tym bardziej należy edukować na temat przydatności krwi pępowinowej jako źródła krwiotwórczych komórek macierzystych stosowanych w leczeniu m.in. białaczek.

W krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych znaczna część przeszczepianych komórek pochodzi ze zgromadzonych porcji krwi pępowinowej, która w ostatnich latach stała się często wykorzystywanym źródłem komórek macierzystych w ośrodkach transplantacyjnych. Obecnie szacuje się, że zdeponowano ponad 1 000 000 porcji na całym świecie, z czego ponad 20 000[2] zostało użytych do przeszczepień. W Polsce liderem w przechowywaniu krwi pępowinowej jest Polski Bank Komórek Macierzystych (PBKM), który zgromadził ponad 17 000 porcji krwi (blisko 70% całej przechowywanej krwi od polskich dawców). W naszym kraju wykonano 13 przeszczepień z krwi pępowinowej. Do 3 z nich przekazano krew przechowywaną w PBKM, pozostałe pochodziły z banków publicznych.  

Bankowanie krwi pępowinowej nadal nie jest tak popularne jak za granicą i dlatego najczęstszym źródłem pozyskiwania komórek macierzystych jest szpik. Jest to metoda z wyboru w leczeniu wielu nowotworowych chorób krwi (białaczki, chłoniaki, szpiczak mnogi) oraz niektórych chorób nienowotworowych (aplazja szpiku, wrodzone defekty układu krwiotwórczego i odporności), choć również w tych przypadkach mogłaby mieć zastosowanie krew pępowinowa.

Ostatnio w mediach jest głośno o poszukiwaniu dawcy szpiku kostnego dla znanego polskiego muzyka, który choruje na białaczkę. Jego narzeczona zaczęła publicznie nawoływać do rejestrowania się w banku szpiku w celu zostania honorowym dawcą szpiku. Odzew na apel gwiazdy jest tak wielki, że w ciągu zaledwie trzech tygodni na internetowej stronie Fundacji DKMS w jej Bazie Dawców Komórek Macierzystych zarejestrowało się ponad 30 tysięcy osób.

Ważne, by liczba zarejestrowanych w Polsce dawców szpiku rosła, ponieważ ich liczba jest niewspółmiernie mała w stosunku do ludności Polski. Jest to jedna z przyczyn niewystarczającej liczby przeszczepień komórek krwiotwórczych - wyjaśnia dr n. med. Dariusz Boruczkowski, specjalista chorób dzieci i transplantologii klinicznej z Polskiego Banku Komórek Macierzystych. - Warto podkreślić, że przeszczepienie komórek ze szpiku kostnego nie jest jedynym sposobem na walkę np. z białaczką. W leczeniu nowotworowych chorób krwi (białaczki, chłoniaki, szpiczak mnogi) stosuje się również przeszczepienia komórek macierzystych z krwi pępowinowej. Dlatego warto promować wiedzę na ten temat, w tym szczególnie, jak można pozyskać komórki macierzyste i kiedy z nich korzystać np. w momencie zagrożenia zdrowia i życia dziecka czy osoby spokrewnionej.

Czym są szpik i komórki macierzyste?

Dawcą szpiku może zostać każda zdrowa osoba w wieku od 18 do 55 lat w stanie ogólnym dobrym. Dodatkowo w niektórych wyjątkowych przypadkach istnieje możliwość pobrania szpiku lub komórek krwiotwórczych krwi obwodowej od małoletnich. Szpik i zawarte w nim komórki macierzyste wytwarzają niezbędne dla zdrowia i życia komórki krwi: czerwone krwinki (erytrocyty), białe krwinki (leukocyty) oraz płytki krwi. Te ostatnie odpowiadają głównie za procesy krzepnięcia w ustroju człowieka. Wytwarzanie komórek krwi przez szpik jest procesem złożonym. Odtwarzaniu się komórek krwi służą komórki macierzyste szpiku. Ich obecność jest niezwykle ważna, chociaż stanowią one jedynie ok. 0,1% wszystkich komórek obecnych w szpiku.

Komórki macierzyste to pierwotne komórki totipotencjalne, zdolne do samoodnowy i różnicowania, dające początek wszystkim komórkom organizmu np. komórkom tkanki nerwowej, kostnej, mięśniowej i komórkom krwi. Krwiotwórcze komórki macierzyste (multipotencjalne) mają zdolność samoregeneracji i różnicowania, dając początek kolejnym generacjom komórek, z których powstają następnie dojrzałe krwinki. Przyjmuje się, że liczba 20 milionów komórek macierzystych pochodzących ze szpiku na 1 kg masy ciała biorcy jest w stanie odtworzyć zniszczony układ krwiotwórczy z powodu choroby czy też w wyniku jej leczenia (np. chemioterapią czy napromieniowaniem) i trwale zapewnić organizmowi niezbędną produkcję nowych krwinek.

Komórki macierzyste nie tylko w szpiku ...

Oprócz szpiku, krwiotwórcze komórki macierzyste pozyskuje się z krwi pępowinowej. Krew pępowinowa to wytworzona przez płód krew, która po urodzeniu dziecka pozostaje w części płodowej łożyska oraz w naczyniach krwionośnych (dwóch tętnicach i jednej żyle) znajdujących się w sznurze pępowinowym (pępowinie). Dawniej łożysko i sznur pępowinowy wraz z zawartą w nich krwią traktowano jako zbędny odpad. To tutaj znajdują się m.in. krwiotwórcze komórki macierzyste mogące przekształcać się w:

• krwinki czerwone odpowiedzialne za przenoszenie tlenu do wszystkich komórek ciała
• krwinki białe odpowiedzialne za zwalczanie zakażeń
• płytki krwi wspomagające proces krzepnięcia

Trzecim źródłem komórek macierzystych poza szpikiem i krwią pępowinową jest krew obwodowa (żylna) po farmakologicznej mobilizacji. Metoda ta polega na pobraniu komórek z krwi obwodowej po wcześniejszym kilkukrotnym (przez 4-6 dni) podawaniu leku mobilizującego komórki krwiotwórcze ze szpiku kostnego.

Krew pępowinowa pobierana jest po urodzeniu noworodka, po zaciśnięciu i przecięciu pępowiny. Zabieg jest nieinwazyjny i bezbolesny.

Jakie są cechy charakterystyczne krwiotwórczych komórek macierzystych pobieranych ze szpiku i krwi pępowinowej?

Przykładowe cechy charakterystyczne krwiotwórczych komórek macierzystych pobieranych ze szpiku i z krwi pępowinowej przedstawia poniższa tabela:

	Krew pępowinowa	Szpik
Czas i łatwość pobrania krwi	pobranie trwa kilka minut podczas porodu, jest nieinwazyjne i bezpieczne	pobranie trwa minimum kilkadziesiąt minut, odbywa się poprzez nakłucia talerzy kości biodrowych podczas znieczulenia ogólnego
Ryzyko przeniesienia zakażenia	krew pępowinowa pochodzi z łożyska i naczyń pępowiny - dlatego ryzyko przeniesienia zakażenia jest niewielkie	dawcą szpiku jest najczęściej osoba dorosła, która może być bezobjawowym nosicielem wirusów, które uaktywniają się po przeszczepieniu, może też dojść do zakażenia
Dostępność do przeszczepienia	krew pępowinowa jest dostępna po zdeponowaniu w banku do przeszczepienia i czeka na biorcę	szpik musi być pobrany od dawcy, który nawet jeśli jest zarejestrowany w rejestrze to musi się zgłosić do potwierdzenia zgodności a potem pobrania; dawca musi być w dobrym stanie zdrowia, aby pobranie było możliwe
Potencjał wzrostu	wyższa zdolność do proliferacji (mnożenie się komórek, odradzanie się) niż komórki ze szpiku	niższa zdolność do proliferacji niż komórki z krwi pępowinowej
Potencjalni dawcy	krew pępowinowa może być pobrana raz w życiu - podczas porodu	dawcą szpiku może być teoretycznie każda pełnoletnia osoba, rejestracja jest łatwa i tania, ale problemem może być znalezienie odpowiednio zgodnego dawcy szpiku i jego dostępność w konkretnym terminie
Potencjalni biorcy	przeciętna porcja krwi pępowinowej wystarczy dla biorcy o ciężarze ok. 40 kg, porcje można łączyć ze sobą, szpikiem lub krwią obwodową	pobrany od osoby dorosłej szpik zazwyczaj dostarczy wystarczająco dużo komórek macierzystych, aby wystarczyło dla biorcy o ciężarze 70-80 kg
Odtworzenie układu krwiotwórczego	okres odnowienia układu krwiotwórczego po przeszczepieniu wynosi ok. miesiąca	okres odnowienia układu krwiotwórczego po przeszczepieniu wynosi ok. 2 tygodni

 

Ponadto łatwiej jest dobrać zgodne w obrębie tzw. antygenów transplantacyjnych komórki macierzyste z krwi pępowinowej niż ze szpiku, a ryzyko powikłań w postaci choroby przeszczep przeciw gospodarzowi (GvHD) jest mniejsze w przypadku przeszczepienia komórek z krwi pępowinowej.

Krew pępowinowa ma szereg zalet i dlatego coraz więcej osób decyduje się na jej zdeponowanie w bankach rodzinnych oraz publicznych. Dzięki swoim właściwościom rośnie również liczba przeszczepień krwi pępowinowej. Komórki macierzyste z krwi  pępowinowej stosuje się nie tylko w przypadkach chorób nowotworowych, ale także coraz częściej próbuje się je wykorzystywać w leczeniu wielu chorób niehematologicznych (np. cukrzycy typu I czy chorób neurologicznych). Liczba przeszczepień z krwi pępowinowej rośnie z każdym rokiem.

Więcej informacji o krwi pępowinowej można znaleźć na www.pbkm.pl

[1] J. Hołowiecki, Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 2008, 118(11), 658-663.

[2] JE. Wagner, E. Gluckman, Seminars In Hematology, 2010, 47(1), 3-12.  

Nadesłał: Izabela Ozaist