2010-08-02
Choć zaćma jest jedną z najczęstszych chorób oczu, a w Polsce choruje na nią około 800 000 osób, to stan wiedzy Polaków na temat przebiegu operacji usunięcia zaćmy i jej efektów jest znikomy.

W grupie pacjentów przed zabiegiem usunięcia zaćmy 50% osób stwierdza, że nie wie, jaka soczewka będzie im wszczepiona, a w grupie osób po zabiegu co trzeci respondent deklaruje, że nie wie, jaką ma soczewkę.

Mimo braku wiedzy o specyfikacjach soczewek aż 56% badanych przed operacją oczekuje, że po zabiegu pozbędzie się problemów z widzeniem, czyli będzie dobrze widzieć zarówno z bliska, jak i z daleka, bez potrzeby noszenia okularów - wynika z badań przeprowadzonych przez CBOS.(1)

Badanie CBOS wykazało, że pacjenci są niedoinformowani: co czwarty respondent po zabiegu usunięcia zaćmy (24,0%) stwierdza, że przed operacją miał za małą wiedzę na temat samego jej przebiegu oraz rodzajów wszczepianych soczewek. Nie wiedział, jaką soczewkę mu wszczepią i z czym się to wiąże w przyszłości: czy całkowicie pozbędzie się problemu złego widzenia, czy będzie musiał nosić okulary. Ponadto pacjenci nie mieli wiedzy nt. zdrowia swoich oczu i innych wad wzroku, które wystąpiły obok zaćmy, w tym m.in. starczowzroczności.

Głównym źródłem informacji - często niepełnej - o rezultatach wszczepienia danej soczewki w obu grupach respondentów jest lekarz. Część respondentów pozyskiwała również informacje od znajomych lub rodziny. Z pozostałych źródeł korzystano rzadko, a ze źródeł specjalistycznych jeszcze rzadziej. 41% osób oczekujących na usunięcie zaćmy i 30%, które przeszło operację twierdzi, że lekarz w ogóle nie informował ich o tym, jak będą widzieć po usunięciu zaćmy. Ponadto w wielu przypadkach informacja o rodzajach soczewek dostarczana pacjentom przez lekarzy była niewystarczająca. 63% osób oczekujących na operację usunięcia zaćmy i 60%, które już ją przeszły uważa, że lekarz w ogóle nie informował ich o rodzaju soczewek, które mają być im wszczepione.

Może to wynikać z sytuacji jaka panuje w publicznych szpitalach, czyli braku czasu dla pacjentów związanego z ograniczeniami finansowymi narzuconymi przez NFZ oraz biurokracji.

Obecnie pacjenci są bardziej świadomi istnienia różnych rodzajów soczewek niż osoby, które przeszły operację usunięcia zaćmy kilka lat temu. Jednak nadal ich odsetek jest stosunkowo niewielki, co pokazują kolejne dane: 73% badanych oczekujących na zabieg usunięcia zaćmy nie słyszała, że obecnie w Polsce możliwe jest wszczepienie soczewki wieloogniskowej, dzięki której nie będzie konieczne noszenie okularów lub wszczepienie soczewki cylindrycznej korygującej astygmatyzm. Jeszcze większa grupa, bo 84% osób, które przeszło operację usunięcia zaćmy nie miało wiedzy na temat nowoczesnych soczewek. Oto kilka wypowiedzi uczestników badania ilustrujących stan informacji przekazywanych im przez lekarzy:

• Lekarz mówił o usunięciu zaćmy, ale nic nie wspominał o soczewkach ani o ich rodzajach.
• Lekarz powiedział, że będę widziała po operacji, bo jeżeli nie będę miała operacji to oślepnę. Specjalnie nie pytałam, ale lekarz nie powiedział mi dokładnie jakiego rodzaju i czy w ogóle będę potrzebowała okularów.
• Nie było informacji o rodzajach soczewek, o potrzebie noszenia okularów, w ogóle informacje od okulistów były bardzo zawężone.
• Lekarz o niczym mnie nie informował. Stwierdził, że mam zaćmę i konieczna jest operacja.

Sprawne oczy są bardzo ważne w dzisiejszym świecie. Widzenie znacznie wpływa na komfort życia, dziwi więc fakt, że pacjenci nie korzystają z prawa do informacji, a wytyczne lekarza traktują jak wyrok, któremu należy się bezwzględnie poddać bez refleksji - mówi Magdalena Bojarska z Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej.

Z  badania wynika, że decyzję o wszczepieniu danego rodzaju soczewek za większość pacjentów podjął lekarz. Najczęściej wszczepiana jest soczewka jednoogniskowa sferyczna. Pacjenci po zabiegu z wszczepieniem soczewek jednoogniskowych potrzebują co najmniej jednej pary okularów: do widzenia na odległość lub do widzenia z bliska, o czym powinni być poinformowani przed zabiegiem. Ze względu na przepisy pacjent nie ma możliwości skorzystania z dopłaty do różnych soczewek. Często też lekarze nie mogą zaproponować im innych soczewek, ponieważ nie ma ich w ofercie publicznego szpitala. Nie informują więc o opcjach, które są niedostępne. 

Badanie CBOS ujawniło deficyt informacyjny, stąd potrzeba edukacji pacjentów na temat rodzajów soczewek i rezultatów operacji zaćmy jest wielka. Ważne jest, aby chorzy na zaćmę byli świadomymi pacjentami, wiedzieli czego mogą spodziewać się po zabiegu, gdyż dzisiejsza okulistyka oferuje nowoczesne soczewki dopasowane do potrzeb pacjenta. Niestety w szpitalach państwowych lekarze często nie mogą zaproponować wszczepienia pacjentom najlepszych implantów ze względu na istniejące przepisy prawne, brak możliwości dopłat przez pacjentów do lepszych soczewek, a także ograniczenia finansowe narzucone przez NFZ. Uważam, że wszyscy pacjenci mają prawo do uzyskania podstawowych informacji o zabiegu i najlepszych dla nich rozwiązaniach soczewkowych, nawet jeśli nie mogą być zaoferowane przez ośrodek, w którym są aktualnie leczeni - mówi
dr n. med. Wojciech Kołodziejczyk z II Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie.

Niski stan wiedzy Polaków o rodzajach soczewek i rezultatach operacji usunięcia zaćmy nie wpływa na ich oczekiwania. Połowa pacjentów wierzy, że odzyska ostry wzrok i nie będzie musiała nosić okularów. Jak pokazują badania, co piąty respondent (21%) jest częściowo zadowolony z efektów, operacji, a 11% jest zawiedzionych, ponieważ nie spełniły się ich nadzieje wiązane z zabiegiem. Najczęstszymi przyczynami niezadowolenia są: brak poprawy lub zbyt mała poprawa widzenia, konieczność noszenia okularów oraz komplikacje, które pojawiły się po zabiegu.

Aby pacjent był w pełni zadowolony z efektów zabiegu usunięcia zaćmy, przed operacją powinien skonsultować się z lekarzem na temat jej przebiegu oraz wad i zalet każdej z obecnie oferowanej na rynku soczewki. Pomocnym narzędziem dla pacjentów może być również portal internetowy www.leczeniezacmy.pl, na którym znajdują się niezbędne informacje o zaćmie i metodach jej leczenia.

Co mówią badania?

1.       Za część respondentów decyzję o rodzaju wszczepianej soczewki podejmuje lekarz. 36% badanych oczekujących na zabieg będzie mieć wszczepioną soczewkę jednoogniskową starszego typu, 7% wieloogniskową oraz 1% cylindryczną. Podobnie jest u osób, które przeszły już operację:  49% osób ma wszczepioną soczewkę jednoogniskową, 17% wieloogniskową i 2% cylindryczną.

2.       Głównym źródłem informacji o efektach wszczepienia danej soczewki w obu grupach respondentów jest lekarz. Mimo to, aż 41% osób oczekujących na usunięcie zaćmy i 30%, które przeszło operację twierdzi, że lekarz w ogóle nie informował ich o tym, jak będą widzieć po operacji.

3.       Lekarze rzadko informują o rodzajach wszczepianych soczewek: 63% osób oczekujących na operację usunięcia zaćmy i 60%, które ją już przeszły twierdzi, że lekarz w ogóle nie informował ich o rodzaju soczewek, które mają być im wszczepione. W grupie pacjentów „przed zabiegiem" 50% osób stwierdza, że nie wie, jaka soczewka będzie im wszczepiona, w tym 38% nie wie z tego powodu, że lekarz ich nie poinformował. W grupie osób „po zabiegu" co trzeci respondent deklaruje, że nie wie, jaką ma soczewkę.

4.       24% osób oczekujących na operację i 19% osób po operacji usunięcia zaćmy informacje
o rodzajach soczewek uzyskała od znajomych lub rodziny. Ze źródeł specjalistycznych (np. wydawnictwa medyczne, poradnia okulistyczna) skorzystało 8% badanych przed operacją
i 5% po operacji usunięcia zaćmy. Ponadto ze strony www.leczeniezacmy.pl wiedzę czerpało 6% pacjentów przed operacją i 4% pacjentów, którym usunięto zaćmę.

5.       Co czwarty respondent „po zabiegu" (24%) uważa, że przed zabiegiem miał za mało informacji na temat samego zabiegu oraz rodzajów wszczepianych soczewek.

6.       73% badanych oczekujących na zabieg usunięcia zaćmy nie słyszała, że obecnie w Polsce możliwe jest wszczepienie soczewki wieloogniskowej/dwuogniskowej/multifokalnej, dzięki której nie będzie konieczne noszenie okularów lub wszczepienie soczewki cylindrycznej/torycznej/monofokalnej cylindrycznej korygującej astygmatyzm. Natomiast w grupie, które przeszłe operację usunięcia zaćmy jest 84% osób, które nie miały wiedzy na temat tych soczewek.

7.       56% osób przed operacją oczekuje, że po zabiegu pozbędzie się problemów z widzeniem, czyli będzie dobrze widzieć zarówno z bliska jak i z daleka bez potrzeby noszenia okularów.

8.       Co piąty respondent (21%), który przeszedł operację usunięcia zaćmy jest tylko częściowo zadowolony z jej efektów, a 11% jest zawiedzionych, ponieważ nie spełniły się ich nadzieje wiązane z zabiegiem. Najczęściej przyczyną niezadowolenia są: brak poprawy lub zbyt mała poprawa widzenia, konieczność noszenia okularów oraz komplikacje, które pojawiły się po zabiegu.
(1) Badanie CBOS dot. oczekiwań pacjentów po operacji usunięcia zaćmy oraz wiedzy Polaków nt. rodzajów soczewek stosowanych w chirurgii oka, czerwiec 2010, badanie zrealizowane na ogólnopolskiej celowej próbie: 200 osób z 22 miast:  100 osób oczekujących na zabieg usunięcia zaćmy oraz również 100 osób, które ten zabieg przeszły w ciągu ostatnich 5 lat.

Nadesłał: Izabela Ozaist